Mandela en het ANC
Nelson Rolihlahla Mandela (1918-2013) werd onder meer verdacht van het voorbereiden van een guerrillaoorlog met de bedoeling het apartheidsbewind omver te werpen. Hij kreeg een levenslange gevangenisstraf opgelegd in 1964. Het grootste gedeelte van deze straf zat hij opgesloten op Robbeneiland. Na 27 jaar kwam hij in 1990 vrij. In 1994 werd Nelson Mandela gekozen als eerste zwarte president van Zuid-Afrika.2 Kort na zijn vrijlating in 1990 werd Nelson Mandela partijleider van The African National Congress (hierna: ANC). Het ANC is een politieke groepering die in 1912 was opgericht om de belangen van de zwarten in Zuid-Afrika te behartigen. Deze groep ziet zichzelf als een nationalistische partij van alle kleuren en is voorstander van een non-raciale samenleving.3 Na de afschaffing van de apartheid werden in 1994 de eerste vrije verkiezingen in Zuid-Afrika gehouden. Zwarte Afrikanen kregen stemrecht en het ANC won onder leiding van Mandela de verkiezingen. Jarenlang was het ANC de grootste partij in Zuid-Afrika, maar sinds de gemeenteraadsverkiezingen op 3 augustus van dit jaar is hierin een kentering gekomen. Sinds de afschaffing van de apartheid heeft het ANC nog nooit zo veel stemmen verloren.4 Hoe kan het dat de partij, waarvan de charismatische Nelson Mandela ooit leider was, zo’n groot verlies lijdt? Reden: corruptieschandalen rond de in 2009 gekozen president Jacob Zuma. De president die vele staatsmiljoenen in zijn eigen portemonnee liet glijden.
”Sinds de afschaffing van de apartheid heeft het ANC, de partij waarvan de charismatische Nelson Mandela ooit leider was, nog nooit zo veel stemmen verloren.”
Verlies gemeenteraadsverkiezingen ANC
Tijdens de gemeenteraadsverkiezingen van augustus 2016 verloor het ANC, de regerende partij in Zuid-Afrika, haar meerderheid in Johannesburg. Johannesburg is de grootste stad in Zuid-Afrika en het economisch hart van het land. De partij had de leiding over Johannesburg sinds de apartheid werd afgeschaft. Ook in hoofdstad Pretoria, in Port Elizabeth en in Kaapstad verloor de partij haar macht.5 Van de zes grootste steden in Zuid-Afrika won het ANC alleen in Durban. Deze stad wordt gezien als het bolwerk van president Jacob Zuma, leider van de partij. Het verlies van het ANC in deze steden is te verklaren door de corruptieschandalen van deze partij op nationaal niveau. De groeiende zwarte middenklasse neemt niet meer alles voor lief en is teleurgesteld in de corruptie rondom president Zuma. Maar ook in de gigantische krottenwijken aan de randen van de steden is er onvrede over de partij. In deze wijken is enorme teleurstelling over het uitblijven van de beloftes van Mandela.6
Veel zwarte kiezers hebben daar gestemd op de extreem linkse Economic Freedom Fighters (hierna: EFF), de partij van Julius Malema, die ooit zelf ANC’er was. Om er voor te zorgen dat het ANC niet de grote steden kan besturen, werkt de EFF samen met de liberale Democratic Alliance (hierna: DA). Zie je het al voor je in Nederland, de extreem-linkse versie van de SP gaat samenwerken met de VVD? Het is bijna onvoorstelbaar, maar de EFF en de DA hebben een gezamenlijke vijand: het ANC. Beide partijen willen hoe dan ook niet samenwerken met het corrupte ANC. De EFF heeft daarom de DA beloofd de partij te steunen in onder meer Johannesburg en Pretoria. Daardoor krijgen de liberalen toch een kans om een college te vormen zonder het ANC.7
Mandela’s dromen
Nelson Mandela geloofde in een samenleving waarin alle Zuid-Afrikanen ongeacht hun ras, geslacht, klasse en seksuele geaardheid samen van dezelfde mogelijkheden kunnen genieten. Een samenleving waarin de behoeftes van het volk op nummer één staan en waarin ieder individu dezelfde behandeling krijgt en gelijk is volgens de wet. Nelson Mandela geloofde zo sterk in deze droom dat zijn idealen onderdeel zijn geworden van de Zuid-Afrikaanse grondwet. De grondwet is in Zuid-Afrika de hoogste wet. Elke bestuursrechtelijke handeling, wetgevingshandeling of beleid van de overheid moet in overeenstemming zijn met deze fundamenten. Nelson Mandela’s droom was een niet-corrupt en verenigd Zuid-Afrika. Deze idealen worden sinds alle corruptieschandalen rondom president Zuma niet langer nageleefd.8
Corruptie president Jacob Zuma
Jacob Zuma, de huidige president van Zuid-Afrika en leider van het ANC, is verantwoordelijk voor het handhaven van de waarden van de grondwet. Een inbreuk op de grondwet kan leiden tot het aftreden van de president. Zuma heeft echter niet in oversteenstemming met de grondwet gehandeld. President Zuma heeft ongeveer 15 miljoen euro aan belastinggeld gespendeerd aan luxueuze uitbreidingen van zijn landgoed. De ‘public protector’9 rapporteerde dit, maar Zuma weigerde het geld terug te betalen. Vervolgens legde de ‘National Assembly’ (ook wel het parlement) dit rapport opzij nadat Zuma verklaarde waarom hij het geld niet hoefde terug te betalen. Helaas blijft het niet bij dit ene corruptieschandaal waarbij de president betrokken is.10 Deze corruptieschandalen zijn des te schrijnender omdat er nog grote armoede in het land is. Vele Zuid-Afrikanen ontberen basisbehoeften als water, elektriciteit en medische voorzieningen. De ‘public protector’ is door de grondwet aangewezen om de bevolking te beschermen. Wanneer de overheid zich dus niet aan de grondwet houdt, is het de taak van de ‘public protector’ om de overheid daarvoor verantwoordelijk te houden. Is hiervan inderdaad sprake, dan is deze beslissing van de ‘public protector’ bindend en kan deze niet genegeerd worden.
”De regerende partij, het ANC, doet helemaal niets aan de corruptiepraktijken van hun leider Jacob Zuma.”
ANC-president negeert de grondwet
Hoe kan het dan dat de huidige president de grondwet niet inachtneemt en dat daartegen geen maatregelen worden genomen? Men zou verwachten dat de corruptieschandalen tot het aftreden van Jacob Zuma leiden. Uitsluitend de ‘National Assembly’ heeft de macht om de president af te zetten. Het ANC heeft op dit moment echter nog zo’n grote meerderheid in het parlement, dat het bijna onmogelijk is om Zuma te laten aftreden. Voor het afzetten van de president is een meerderheid in het parlement nodig. Aangezien het ANC nog steeds een absolute meerderheid heeft en zij niet tegen de eigen leider zullen stemmen, zal Zuma ondanks de corruptieschandalen voorlopig nog aan de macht blijven. Het aftreden van Zuma zou namelijk de zwakte van hun leider blootleggen en zorgen voor grote reputatieschade van het ANC. De regerende partij, het ANC, doet dus helemaal niets aan de corruptiepraktijken van haar leider. Het blijft niet alleen hierbij. Ook is er sprake van corruptie binnen lagere overheden. Belangrijke posities worden daar gedomineerd door ANC’ers. Degenen die connecties hebben met hogere ambtenaren hebben hun invloed gebruikt om zichzelf en hun familie te verrijken. Corruptie is verweven in de Zuid-Afrikaanse samenleving. De aanpak is dan ook moeilijk en Zuma geeft zelf niet bepaald een goed voorbeeld. Dit zorgt voor een groot verlies van stemmen voor het eens zo grote ANC. Het verlies is nu alleen nog maar op gemeentelijk niveau merkbaar. De bevolking heeft lange tijd het ANC gesteund omdat dit de partij van Nelson Mandela is die de lang verwachte macht bij de zwarte Zuid-Afrikaanse bevolking bracht. Veel mensen willen dit nog steeds geloven, maar een groot aantal keert nu toch de partij de rug toe. De tendens die te zien is in uitslag van de gemeenteraadsverkiezingen wordt hoogstwaarschijnlijk voortgezet in de komende landelijke verkiezingen. Pas dan bestaat de mogelijkheid dat Zuid-Afrika écht kan gaan veranderen.
Hoopvolle toekomst ver weg?
Op dit moment heeft Zuid-Afrika dus een president die de grondwet niet naleeft. Een grondwet die deels gebaseerd is op de dromen van Nelson Mandela. Jacob Zuma negeert hiermee het gedachtengoed van Mandela en dat getuigt van weinig waardering voor Mandela’s idealen. Het gedrag van de president druist in tegen alles waarvoor Nelson Mandela stond. De afgelopen gemeenteraadsverkiezingen zijn er een voorbode van hoe de landelijke verkiezingen in 2019 zullen verlopen. Waarschijnlijk zal het ANC meer en meer stemmen gaan verliezen. Dit zou kunnen betekenen dat sinds de afschaffing van de apartheid het ANC niet meer de grootste partij in Zuid-Afrika is.11 Misschien is er over een aantal jaren een Zuid-Afrika dat geen corruptie kent en waarin weer ruimte is voor Nelson Mandela’s dromen. Dit lijkt nu ver weg, maar zoals Mandela zelf zei: “It always seems impossible until it’s done”.
Eva Peeters
