Back

Guantánamo Bay

Afgelopen 2 maart zette Sufyian Barhoumi voor het eerst, in ruim twintig jaar, voet in zijn vaderland Algerije. In 2002 pakte het leger van de Verenigde Staten hem op in Pakistan, om hem vervolgens gevangen te houden in Guantánamo Bay: het beruchte militaire detentiekamp van de Verenigde Staten op Cuba. Barhoumi werd verdacht van betrokkenheid bij de terroristische aanslagen op 9 september 2001. Hij heeft echter nooit een proces gekregen. Er zijn sinds 9/11 bijna 800 gevangenen opgesloten in Guantánamo Bay. Momenteel zijn er daar nog 37 van over. Slechts twee van hen zijn veroordeeld voor oorlogsmisdaden. Hoe is dit verenigbaar met mensenrechten zoals het recht op een eerlijk proces?

Geschiedenis van Guantánamo Bay

Tijdens de Spaans-Amerikaanse oorlog in 1898 was Cuba een van de conflictgebieden. In 1903, toen de Amerikaanse troepen zich uit Cuba hadden teruggetrokken, sloot Amerika een leaseovereenkomst af voor Guantánamo Bay. Vanaf 1961 gebruikten de Verenigde Staten Guantánamo als marinebasis. Na de Koude Oorlog werd Guantánamo gebruikt om Cubaanse en Haïtiaanse vluchtelingen op te vangen.

Naar aanleiding van de aanslag op 9/11 opende toenmalig president George W. Bush de ‘War on Terror’. Guantánamo Bay werd heropend als een ‘eiland buiten de wet’, waar terrorismeverdachten zonder proces konden worden vastgehouden en zonder terughoudendheid konden worden ondervraagd, zo stelt de American Civil Liberties Union.[1]

Internationaalrechtelijk perspectief

In 2003 kwam er een zaak over de rechtmatigheid van de detentie van de gevangenen op Guantánamo Bay voor het U.S. Court of Appeals. De gedetineerden stelden dat hun gevangenneming zonder formele tenlastelegging, zonder voorgeleiding aan een rechter en zonder toegang tot een advocaat was geschied, en dat dit in strijd was met het recht op een eerlijk proces. Echter, het Hof oordeelde dat Amerikaanse rechters niet bevoegd zijn om over Guantánamo Bay te beslissen, omdat het zich niet op Amerikaans grondgebied bevond en de belanghebbenden geen Amerikaanse nationaliteit hadden.

Volgens de Verenigde Staten zijn internationale rechtsregels niet van toepassing in Guantánamo Bay.[2]

Unlawful combatants

Ten tijde van de Bush administration beschouwden de Verenigde Staten Afghanistan als een ‘failed state’ en de Taliban en al Qaeda als terroristische organisaties.[3] Afghanen, Talibanstrijders en leden van al Qaeda werden daarmee aangemerkt als zogenaamde ‘unlawful combatants’. De gevangenen op Guantánamo, die allen worden beschouwd als ‘unlawful combatants’, zouden zich daarom niet kunnen beroepen op de rechten die voortvloeien uit de Geneefse Conventies. Deze Conventies bepalen de rechtsregels ten tijde van een gewapend conflict. Deze benadering is onwettig. De Geneefse Conventies kunnen niet terzijde worden gelegd, ook niet als een land het concept van ‘unlawful combatants’ erkent.[4] De stelling dat de behandeling van de gevangenen op Guantánamo in strijd is met internationaal recht wordt breed gedragen.

Einde van een zwarte bladzijde?

In 2008 noemde Barack Obama de gevangenis ‘a sad chapter in American history’. De sluiting van Guantánamo werd een van zijn verkiezingsbeloften. Tijdens zijn presidentschap bereidde hij de vrijlating van Sufyian Barhoumi, met wie deze blog begon, voor.[5] Maar het lukte hem niet om de gevangenis te sluiten. Volgens Obama werd hij tegengewerkt door Congresleden.[6] Zijn opvolger, Donald Trump, heeft nooit het voornemen gehad om Guantánamo te sluiten. Sterker nog: “We’re going to load it up with some bad dudes, we’re going to load it up”, aldus Trump.[7] Ook de vrijlating van Barhoumi werd opgeschort.

Oneerlijk

Volgens Geoffrey Robertson, een prominente mensenrechtenadvocaat, kan het proces van iemand die (bij voorbaat) wordt aangemerkt als terrorist per definitie nooit eerlijk zijn.[8] Helaas lijkt hij gelijk te hebben als het gaat over de gevangenen op Guántanamo Bay. Het is nu aan President Joe Biden om de gevangenis te sluiten. Hij heeft hierover nog geen beloftes gedaan tijdens zijn verkiezingscampagne. Bovendien kan de Amerikaanse terugtrekking uit Afghanistan tot gevolg hebben dat al Qaeda de kans krijgt om te groeien. Dat maakt dat sommige mensen extra bang zijn voor nieuwe aanslagen.[9] De toekomst van Guantánamo Bay is met andere woorden geen uitgemaakte zaak. Het is nog maar sterk de vraag of én wanneer Guántanamo Bay zal worden gesloten.

Lees/kijktip
Als je meer wil weten over dit onderwerp, lees dan het boek Guantánamo Diary, geschreven door Mohammed Ould Slahi, die 14 jaar zonder aanklacht vastgehouden werd in Guantánamo Bay. Zijn verhaal en dat van zijn advocaat Nancy Hollander is ook verfilmd in ‘The Mauritanian, met Tahar Rahim, Jodie Foster en Benedict Cumberbatch.

Door: Tim van Hoewijk

Voetnoten

1 ACLU, ‘ACLU Statement on ten years of Guantánamo’, geraadpleegd op: https://www.aclu.org/other/aclu-statement-ten-years-guantanamo.

2 W. Veraart & M. De Wilde, ‘In de ban van Guantánamo. Een kritische beschouwing van Agambens soevereiniteitstheorie’, Krisis, 1 januari 2004, p. 53.

3 A.R. Gonzales, ‘Decision Re Application of the Geneva Convention on Prisoners of War to the Conflict with Al Qaeda and the Taliban’, uS Department of Justice, 25 januari 2001, <http://www.gwu.edu/~nsarchiv/NSAEBB/NSAEBB127/02.01.25.pdf> (geraadpleegd op 14 april 2022), p. 1.

4 K. Ambos & A.M. Poschadel, ‘Terrorists and Fair Trial: The Right to a Fair Trial for Alleged Terrorists Detained in Guantánamo Bay’, Utrecht Law Review, Volume 9, Issue 4, 26 september 2014, p. 126.

5 C. Rosenberg, ‘U.S. Sends Algerian Man Home From Guantánamo Bay After 5-Year Delay’, The New York Times, 2 april 2022, geraadpleegd op: https://www.nytimes.com/2022/04/02/us/politics/sufyian-barhoumi-guantanamo-bay.html.

6 NOS, ‘Obama haalt op valreep uit naar Congres over Guantánamo Bay’, 20 janurai 2017, geraadpleegd op: https://nos.nl/artikel/2153868-obama-haalt-op-valreep-uit-naar-congres-over-guantanamo-bay.

7 Associated Press, ‘Trump: Load Guantanamo Bay up with ‘Bad Dudes’’, geraadpleegd op: https://www.youtube.com/watch?v=j7dmMI3CtKI.

8 G. Robbertson, ‘Fair Trials for Terrorists?’, R.A. Wilson, Human Rights in the ‘War on Terror’, 2005, p. 169.

9 S. van Gemert, ‘Waarom het voor president Biden zo moeilijk is de omstreden gevangenis Guantánamo Bay te sluiten’, EenVandaag, 4 mei 2021, geraadpleegd op: https://eenvandaag.avrotros.nl/item/waarom-het-voor-president-biden-zo-moeilijk-is-de-omstreden-gevangenis-guantanamo-bay-te-sluiten/.

JFV Groningen