Hackergroep Anonymous maakt van ISIS een badeend

Een strafrechtelijke en auteursrechtelijke blik op de oorlog tussen hackergroep Anonymous en de aanhangers van ISIS.

Moest je lachen toen je de foto hierboven zag? Ja? Dan is het doel van Anonymous, namelijk het belachelijk maken van ISIS, bereikt. Maar mag dat eigenlijk? Is het wenselijk dat Anonymous voor eigen rechter speelt?

Met de foto doet Anonymous eigenlijk niets anders dan het ridiculiseren van radicalen. Bij deze acties kunnen echter juridische kanttekeningen worden geplaatst. Hoe zit het eigenlijk met het auteursrecht op de foto? Naast het ridiculiseren doet Anonymous meer. Zo halen ze ook websites neer die gelieerd zijn aan ISIS. Rechtvaardigt een oorlog tegen ISIS deze handelingen van Anonymous?¹

Parodie, de reddende engel?

Diegene die de foto van hierboven heeft genomen heeft auteursrecht op de foto.² Een ander mag niet zomaar gebruik maken van dit werk.³ Op deze regel zijn uitzonderingen die het mogelijk maken toch gebruik te maken van het werk van een ander, zonder dat hiervoor toestemming van de rechthebbende is vereist.

Kort gezegd kan een auteursrecht worden verkregen wanneer er sprake is van een werk dat een eigen oorspronkelijk karakter heeft, met een persoonlijk stempel van de maker.⁴ Kan worden gezegd dat de foto van ISIS aan deze criteria voldoet? Waarschijnlijk wel, omdat bij het maken van de foto onder andere creatieve keuzes gemaakt zijn, dit wordt snel aangenomen.⁵ Is het werk van Anonymous, de bewerkte foto van ISIS waarop de strijders als badeenden worden weergegeven, ook auteursrechtelijk beschermd, ondanks dat het werk waarop de ISIS strijders zijn afgebeeld duidelijk te herkennen is? En maakt dit uit? Zelfs wanneer er een nieuw werk tot stand is gekomen welke auteursrechtelijke bescherming geniet, doet dit niet af aan de gepleegde inbreuk. Dit betekent dus dat naar Nederlands geldend recht Anonymous in beginsel een inbreuk maakt op het auteursrecht van ISIS.^{6 7}

Een grond voor rechtvaardiging van de inbreuk van Anonymous zou kunnen zijn wanneer het werk een parodie zou betreffen.^{8 9} Dit is het geval wanneer er sprake is van humor of spot en er duidelijke verschillen zijn met het nagebootste werk. Tevens dient er een juiste afweging te worden gemaakt tussen vrijheid van meningsuiting en het auteursrecht van de maker. Het werk van Anonymous kan als humoristisch en spottend bestempeld worden. Daarnaast zijn er duidelijke verschillen met het originele werk, omdat de hoofden van de strijders zijn vervangen door badeenden. Tot slot ben ik van mening dat er sprake is van een juiste afweging. In casu kan onder de gegeven omstandigheden, een internationale coalitie tegen ISIS en een onderwerp onderworpen aan het maatschappelijk debat, meer belang worden gehecht aan het recht van vrijheid van meningsuiting dan aan het auteursrecht van de maker. Oftewel, een beroep op de parodie-exceptie zal vermoedelijk slagen.

Kortom, Anonymous heeft naar alle waarschijnlijkheid in dit geval niet in strijd met de wet gehandeld. Ze hebben geen inbreuk gemaakt op het auteursrecht van de maker doordat het als een parodie gezien kan worden. Hierdoor hebben ze de strijd van ISIS op rechtmatige wijze bemoeilijkt.

Verzetsrecht al rechtvaardigingsgrond?

Om ISIS tegen te werken tracht Anonymous websites van ISIS uit de lucht te halen. In veel gevallen slagen ze hierin. Het uit de lucht halen van websites valt onder diverse strafbare bepalingen.¹⁰ Recentelijk deed minister-president Rutte een uitspraak die een wending zou kunnen geven aan de strafbaarheid van het delict.¹¹ Rutte gaf aan dat we in oorlog zijn met ISIS. Wanneer dit een formele oorlogsverklaring zou zijn, geldt er ander recht.

Door de uitspraak zou de wederrechtelijkheid dan wel schuld van Anonymous ontnomen kunnen worden. Er is misschien beroep mogelijk op de ongeschreven strafuitsluitingsgrond ‘verzetsrecht’.¹²

Voor een succesvol beroep op deze strafuitsluitingsgrond dient het delict te zijn voltrokken ten behoeve van een legitieme overheid. Vervolgens dient het motief zuiver te zijn en dient het handelen gericht te zijn tegen de bezetting van een vijandelijke macht. Tot slot dient er te worden voldaan aan de beginselen van proportionaliteit en subsidiariteit.

In casu kun je vaststellen dat Anonymous dit heeft gedaan voor een legitieme overheid met een enigszins zuiver motief. Ze hebben de acties namelijk niet in eigen belang verricht.

Vervolgens stel ik dat de acties gericht zijn tegen de bezetting van een vijandelijke macht. Het woord “bezetting” kent meerdere definities, waaronder “een sterkte aan arbeidskrachten die ergens aanwezig zijn”.¹³ ISIS heeft een bepaalde hoeveelheid sterkte aan arbeidskrachten aanwezig op het internet. Ook Nederland heeft dit. Sterker nog, we verdedigen onszelf in het digitale domein.¹⁴ ISIS raakt het Nederlandse internet door te trachten personen te rekruteren in hun strijd via bijvoorbeeld Twitter.¹⁵ Anonymous probeert dit te voorkomen, oftewel, hun daden zijn gericht tegen de bezetting van een vijandelijke macht, ISIS.

Tot slot dienen proportionaliteit en subsidiariteit behandeld te worden. Staat het neerhalen van websites in verhouding met het tegenwerken van ISIS? Had er niet eventueel een minder zwaar middel gekozen kunnen worden? Hier gaat Anonymous niet vrijuit . Er is namelijk geen directe noodzaak dat Anonymous de websites neerhaalt. Anonymous had het OM kunnen inlichten of hostingpartijen kunnen aanschrijven. Er is dus niet voldaan aan de vereisten van proportionaliteit en subsidiariteit.¹⁶

ISIS raakt het Nederlandse internet door te proberen personen te rekruteren in hun strijd via bijvoorbeeld twitter.

De personen die de websites hebben neergehaald kunnen hiervoor met goede kans worden vervolgd. Het feit dat Nederland mogelijkerwijs in staat van oorlog is of dat het een hoger doel zou dienen doet hier niet aan af. Er is immers niet voldaan aan de vereisten voor de strafuitsluitingsgrond verzetsrecht.

Conclusie

Ons Nederlands rechtssysteem voorkomt dat men niet voor eigen rechter gaat spelen. Dit geldt dus ook voor Anonymous. Hoewel de foto onder de parodie-exceptie valt en wat er dus rechtmatig is gehandeld, kan niet hetzelfde gezegd worden over het neerhalen van websites. Anonymous kan strafrechtelijk vervolgd worden doordat er geen sprake is van een strafuitsluitingsgrond. Een oorlog tegen ISIS is geen vrijbrief om wetten aan je laars te lappen en te doen wat je wilt, je hebt je nog altijd aan de wet te houden.

Tim cirkel
Tim van den Belt

1. Naar Nederlands recht
2. Artt. 1 en 2 Auteurswet
3. Artt. 1, 5 en 12 Auteurswet
4. HR 4 januari 1991, NJ 1991, 608 (Van Dale/Romme).
5. J. Becker, Maak kennis met eBook, Foto’s en Auteursrecht <www.dirkzwager.nl>
6. Artt. 10 lid 2 en 13 Auteurswet
7. ISIS als in de organisatie dan wel de anonieme maker.
8. Art. 18b Auteurswet

9. Hvj EU 3 steptember 2014, C-201/13 (Suske & Wiske); Hof Amsterdam 13 september 2011, ECLI:NL:GHAMS:2011:BS7825 (Nijntje)
10. Artt. 138ab, 138b, 161sexies, 350a en 350c Wetboek van Strafrecht
11. NOS ‘Rutte: we zijn in oorlog met IS’ <www.nos.nl>
12. Ten Voorde, Tekst & Commentaar Strafrecht, Inleidende opmerkingen bij: Wetboek van Strafrecht, Titel III Uitsluiting en verhoging strafbaarheid, 2006, hoofdstuk 14.

13. Volgens de online versie van Van Dale, derde definitie
14. Zie bijvoorbeeld de aanwezigheid van het Nationaal Cyber Security Centrum
15. Het Nieuwsblad ‘Hackers onthullen viartuele strategieën van ISIS’<www.nieuwsblad.be>
16. En daarmee zal dan ook een beroep op overmacht-noodtoestand falen